Świat każdego człowieka jest inny, ale mamy mnóstwo wspólnego – wzrok, słuch, mowę, sposób myślenia czy nawet pozycję ciała. Czy zastanawialiście się kiedyś jak wygląda świat dziecka niepełnosprawnego? Wyobraźcie sobie taki świat, świat dziecka niepełnosprawnego, niezrozumianego i odrzuconego. Jest to świat dla nas nieznany. Dziecko, które często jest nazywane dzieckiem leżącym… Spróbujmy sobie poleżeć godzinę, dwie, cały dzień – boli prawda? Takie dziecko widzi świat całkiem inaczej, dla niego całe otoczenie jest inne. Przez okno widać zaledwie niebo, za ścianą słychać tylko odgłosy – nie wie co one oznaczają. Czasami przychodzą jakieś osoby coś mówią, ale dziecko ich nie rozumie. Są dni kiedy opuszcza pomieszczenie, ale zazwyczaj są to wizyty u lekarza, wyjazdy na badania, zastrzyki czy zabiegi. Zazwyczaj leży w tym samym pokoju, czasem je coś swędzi, ale nie może się podrapać, nie może niczego dotknąć, bo gdy trochę się poruszy to go przeważnie boli. Czasem płacze bez powodu, odwraca głowę od obcych ludzi – dziecko po prostu nie zna, a także niczego nie rozumie. Takie dziecko ma zazwyczaj wysoki poziom lęku wynikający z bardzo słabej znajomości świata – dla niego wszystko stanowi zagrożenie, ciało musi cały czas czuwać, więc nogi są sztywne i nie odrywają się od podłogi. Dziecko również ma niski poziom znajomości własnego ciała i brak poczucia tożsamości oraz odrębności, a co za tym idzie słabą kontrolę nad ruchami i złe poczucie przestrzeni. Często takie dzieci mają opuszczoną głowę, ślinią się bądź niewyraźnie mówią. Czasami zdarza się, że spotykamy na swojej drodze dzieci, które robią ze swojego ciała coś dziwnego – wykrzywiają głowę, przeginają się, w różny sposób układają ręce, czy kładą się na podłogę. Są to możliwości rozwojowe, a pomyślmy o ich uczuciach, emocjach, radości, szczęściu…
A może spotkaliście inne dziecko – chodzące, wydające dziwne dźwięki, kiwające się. Nic nie chce robić, nic nie mówi. Cokolwiek da mu się do ręki to wyrzuca. Będąc na spacerze idzie przed siebie nie rozgląda się. Dobrze i bezpiecznie czuje się w domu, z mamą jeśli ma ona dla niego czas, jeśli nie, siada w swoim ulubionym i bezpiecznym miejscu. Zmysły tych dzieci funkcjonują inaczej niż nasze. Barwa i światło każdego przedmiotu ma taką ostrość jak dla nas blask spawania. Bzyczenie lecącej muchy może być dla nich tak bolesne jak dla nas dźwięk startującego samolotu. Bywa też, że jest odwrotnie – żeby coś powąchać trzeba posmarować się kałem, żeby poczuć dotyk trzeba ugryźć się
w rękę. Często mówimy, że dzieci z autyzmem mają inny świat, swój świat. Zastanawialiście się czym dla nich jest nasz świat? Źródłem udręki, trwającego latami bólu. Bronią się przed nim, chowają, uciekają. Kiedy buczą odgradzają się od hałasów z otoczenia. Dzieci te fizycznie rozwijają się normalnie, ale zawsze się boją, dlatego nie mogą niczego poznać i zrozumieć. Świat jest dla nich odpychający i nie mogą go polubić.
Dziecko, które chcemy wprowadzić w świat musi uzyskać możliwie do swej niepełnosprawności najwyższą samodzielność – niech dowie się jak najwięcej, niech zdobędzie tyle umiejętności żeby być jak najmniej uzależnione od innych. W otoczeniu powinno czuć się bezpiecznie i czerpać z życia zadowolenie.
W przypadku niesprawności jakiejś części ciała zalecana jest rehabilitacja, czyli ukierunkowane, celowe i systematyczne ćwiczenia danej grupy mięśni na specjalnie do tego celu przystosowanych przyrządach.
Ruch jest naturalnym i potrzebnym elementem ludzkiego życia. Szczególne znaczenie ma
w sytuacji dzieci niepełnosprawnych. Dzieci z głębokimi, sprzężonymi dysfunkcjami rozwojowymi mają trudności w wyodrębnianiu siebie z otoczenia, słabą świadomość siebie i swojego ciała. Dla rozwoju dziecka bardzo ważne jest podejmowanie przez rodziców i dzieci w okresie niemowlęcym zabaw ruchowych. Dzięki nim tworzy się więź, doświadczenie współdziałania, bycia w bliskim kontakcie
z drugim człowiekiem.
Rehabilitacja ruchowa jest bardzo ważnym ogniwem we wspomaganiu dzieci niepełnosprawnych. Wczesne podjęcie działań rehabilitacyjnych stanowi jeden z podstawowych warunków skuteczności,
a także zapobiega skutkom niepełnosprawności intelektualnej. Skuteczność oddziaływań rehabilitacyjnych w przypadku dziecka niepełnosprawnego jest tym większa, im wcześniej upośledzenie to zostanie wykryte i zdiagnozowane, a w konsekwencji im wcześniej rozpocznie się określone działania wspomagające rozwój dziecka.
Celem rehabilitacji jest poprawa lub utrzymanie na zadowalającym poziomie sprawności fizycznej, wydolności i tolerancji wysiłku, a także włączenie tych osób w normalne społeczeństwo. Według
A. Maciarza wyłonić można cztery płaszczyzny oddziaływania na jednostkę niepełnosprawną intelektualnie i na środowisko społeczne: fizyczną, psychiczną, społeczną i zawodową. Powinny przebiegać integralnie, wzajemnie się wspierać i uzupełniać. Wyodrębnianie rehabilitacji leczniczej, psychologicznej, zawodowej i społecznej nie oznacza, że stanowią niezależne części lub fazy. Nie tylko wzajemnie się warunkują, ale również przeplatają.
Wspomagając rozwój dziecka niepełnosprawnego intelektualnie, powinniśmy stwarzać takie środowisko i sytuacje, które prowokują do własnej aktywności dziecka. Na wspomaganie rozwoju dziecka niepełnosprawnego wykorzystać można sytuacje pielęgnujące i kształtujące podstawowe umiejętności samoobsługowe tj.: pobieranie pokarmu, kształtowanie nawyków czystości, zgłaszanie potrzeb fizjologicznych, nauka samodzielnego (w miarę swoich możliwości) ubierania się, mycia, jedzenia, wyposażenie we właściwe pomoce dydaktyczne, tworzenie indywidualnych programów wspomagania rozwoju, wytwarzanie i podtrzymywanie koncentracji uwagi dziecka podczas każdej aktywności, kontrolowanie ilości napływających bodźców, dostarczanie wzmocnień pozytywnych oraz wytworzenie zintegrowanego obrazu rzeczywistości1.
Do rozwoju dziecko potrzebuje kontaktu z osobami, potrzebuje miłości i klimatu pogody. Rozwój dzieci niepełnosprawnych intelektualnie przebiega w sposób nierównomierny i nieharmonijny. Poznanie i wykorzystanie mocnych stron i niedostatków powinno stanowić bazę każdej sensownej i skutecznej koncepcji wspomagania zaburzonego rozwoju. Wspomagać to kreować, budować otoczenie dziecka, by mogło rozwijać swoją samodzielność, odporność emocjonalną i zdobywać wiele doświadczeń.
Stymulacja rozwoju dziecka wymaga stosowania alternatywnych, niekonwencjonalnych metod
i form pracy. Do najczęstszych metod i form należy terapia zajęciowa, która ma na celu usprawnianie przez stosowanie różnych celowych, indywidualnych oraz planowych zajęć typu ruchowego
i muzykalnego. Wykorzystuje się także ruchy bierne kończynami górnymi oraz dolnymi dziecka, uczenie siadania, wstawania, stania, chodzenia, zajęcia ruchowo – rytmiczne, słuchanie muzyki. Można również korzystać z wykonywania z dzieckiem prac ręcznych, czyli wykonywać ćwiczenia manualne poprzez przelewanie, przekładanie, przesypywanie piasku, gliny, plasteliny, masy solnej, farby, wody. W ten sposób wykształca się u dzieci nawyk kierowania uwagi na zewnątrz oraz potrafią obsługiwać się sami bądź w granicach swoich możliwości, a także współdziałać przy ubieraniu, jedzeniu oraz myciu. W zakresie rehabilitacji dzieci niepełnosprawne ćwiczą nie tylko motorykę dużą
i małą, ale także koordynację wzrokowo – ruchową, równowagę. Ćwiczą na piłce rehabilitacyjnej, wzmacniają różne partie mięśni posturalnych. Bardzo dużą uwagę przywiązuje się do pionizowania dzieci od niskich pozycji do stania. Dużo radości sprawia dzieciom masaż podwodny całego ciała oraz masaż klasyczny. W zakres rehabilitacji ruchowej można także wychodzić na spacery, podczas których dzieci poznają otaczający ich świat, uczestniczą w różnych imprezach integracyjnych2.
Należy pamiętać, że do pracy rehabilitacyjnej dzieci niepełnosprawnych intelektualnie można wykorzystać wiele metod, ale trzeba pamiętać, że metoda powinna być dostosowana do poziomu intelektualnego i ruchowego, a także do indywidualnych potrzeb każdego dziecka. Powinna być dostosowana w taki sposób, aby wspomagać rozwój emocjonalny, fizyczny oraz kształtować umiejętności współżycia w grupie. Powinna także kształtować sprawności oraz umiejętności potrzebne w życiu codziennym. Wszystkie ze stosowanych metod dają pozytywne rezultaty, to, która z nich jest najlepsza zależy od efektów jakie są dzięki nim otrzymywane i mają bardzo znaczący wpływ na funkcjonowanie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Metody te również pozwalają na zwiększenie poczucia bezpieczeństwa, zwiększa się zaufanie dzieci niepełnosprawnych do innych osób. Wszelkie działania rehabilitacyjne wymagają kreatywności, cierpliwości, a także postawy terapeuty wobec wychowanka. Jeśli terapeuta jest cierpliwy, nie wykonuje swoich obowiązków w sposób nerwowy, uśmiecha się, to dziecko jest spokojniejsze, ma poczucie bezpieczeństwa, a to z kolei wpływa na zwiększenie jego chęci do wykonywania zajęć proponowanych przez terapeutę.
Proces wspomagania powinien być dostosowany indywidualnie do każdego dziecka. Powinien uwzględniać aktywne uczestnictwo, zadowolenie i akceptację. Aktualna oferta metod nauczania, wychowania i rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest coraz bogatsza. Ich celem jest wydobycie potencjału rozwojowego dziecka, aby było w miarę możliwości samodzielne, godnie żyć i żeby mogło się odnaleźć się wśród innych ludzi.
Bardzo ważne jest odgraniczenie niepełnosprawności od choroby i rehabilitacji od leczenia. Niezrozumienie tych różnic przez społeczeństwo pokutuje wieloma problemami, jakie napotykają na swojej drodze osoby niepełnosprawne. Osoba niepełnosprawna nie wymaga często leczenia, a jedynie wsparcia i stworzenia odpowiednich warunków do ponownego podjęcia życia społecznego.
Niepełnosprawność ruchowa niekorzystnie wpływa na możliwości edukacyjne dzieci i młodzieży, gdyż każda aktywność szkolna wiąże się z ruchem, który u tych uczniów jest z reguły ograniczony. Rozwój poznawczy opiera się na własnej aktywności dziecka i samodzielnie zdobytych doświadczeniach, których dzieci niepełnosprawne ruchowo są w mniejszym lub większym stopniu pozbawione.
Z zakresu fizjoterapii dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami w obrębie układu nerwowego oraz kostno-stawowo-więzadłowego, a fizjoterapeuci pracujący w OREW czuwają nad prawidłowym rozwojem ruchowym wychowanków Ośrodka. Terapia prowadzona jest indywidualnie z wychowankiem, bądź w grupie kilkuosobowej z dziećmi i młodzieżą bardziej sprawną ruchowo. Częstotliwość ćwiczeń dostosowana jest do indywidualnych potrzeb danego podopiecznego. Wykwalifikowany fizjoterapeuta układa program usprawniania ruchowego stosownie do możliwości psychoruchowych dziecka oraz odnosząc się do założonych celów. Dobór poszczególnych zabiegów fizjoterapeutycznych konsultowany jest z lekarzem rehabilitacji ruchowej.
Rehabilitanci w swojej pracy wykorzystują wiele metod tj.: elementy NDT Bobath, Integracja odruchów posturalnych i dynamicznych wg S. Masgutowej, Stymulacja Bazalna, elementy Integracji Sensorycznej, Ruch Rozwijający wg Weroniki Sherborne i wiele innych.
Do zajęć wykorzystywany jest profesjonalny sprzęt rehabilitacyjny, m.in.: UGUL, wałki, kliny, piłki, taśmy thera-band, przyrządy do tworzenia różnorakich torów przeszkód, bieżnia, trampolina, platformy do ćwiczeń równoważnych, naukę chodu, rowery i inne.
Ćwiczenia uzupełniane są nowoczesnymi zabiegami z zakresu fizykoterapii tj.: hydromasaż, laseroterapia, elektroterapia, ciepłolecznictwo (lampa sollux).Ponadto stosowany jest masaż klasyczny i kinesiotaping.
Podsumowując niniejsze rozważania należy podkreślić, że rehabilitacja osób niepełnosprawnych jest złożonym, wieloetapowym i wielowymiarowym procesem zmierzającym do maksymalnego usprawniania osób dotkniętych niepełnosprawnością. Usprawnianie to odbywa się na drodze wielu profesjonalnych działań o charakterze leczniczym, psychologicznym, pedagogicznym, społecznym
i zawodowym przy współudziale osób niepełnosprawnych.
Należy zwrócić uwagę, że niepełnosprawność intelektualna czy ruchowa dziecka nie zwalnia
z obowiązku usprawniania jeśli nie ma przeciwwskazań lekarskich, do rzetelnej i systematycznej pracy. Świat dzieci niepełnosprawnych musi być światem bezpiecznym, bogatym w doznania, pełnym urozmaiconych, pozytywnych bodźców i doświadczeń.
Rehabilitacja powinna wspomagać radosny rozwój dziecka. Ma pokazywać kierunek i dodawać wiary we własne siły. Metody muszą być dobierane do poziomu możliwości oraz indywidualnie do dziecka.
Przypisy:
- M. Wiśniewska, Wspomaganie rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Poradnik dla rodziców i terapeutów, Kraków 2008, s. 12
- A. Maciarz, Rewalidacja społeczna dzieci, Zielona Góra 1981, s. 17:
Przygotowała: mgr Magdalena Frymer – Kozieł
BIBLIOGRAFIA:
- M. Kwiatkowska, Dzieci głęboko nierozumiane. Program pracy edukacyjnej z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim, Warszawa 1997.
- A. Maciarz, Rewalidacja społeczna dzieci, Zielona Góra 1981.
- M. Wiśniewska, Wspomaganie rozwoju dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. Poradnik dla rodziców i terapeutów, Kraków 2008.