Edukacja dzieci i młodzieży niepełnosprawnej

Zarówno dla dzieci jak i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie wszelka forma nauki i pracy zawsze będzie czyniła duże wyzwanie. Podobnie z resztą jest w przypadku nauczyciela, opiekuna czy terapeuty, który zdecyduje się być przewodnikiem w tej niezwykle niełatwej podróży, często pełnej wzlotów, ale i dotkliwych upadków. Ilekroć spotykam się z zagadnieniem edukacji osób niepełnosprawnych, zastanawiam się, która ze stron wyniesie z tej lekcji więcej. 
     Powinnością każdego kraju jest zapewnienie edukacji i godziwych warunków do nauki, tak żeby każdy człowiek nawet niepełnosprawny intelektualnie miał perspektywę rozwoju pod każdym względem. Dlatego bardzo kluczowym elementem jest stworzenie stosownej propozycji edukacyjnej dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie. Działanie szkoły specjalnej związane jest 
z osobą nauczyciela i od uświadomienia przez niego swojej roli w przebiegu procesu dydaktyczno - wychowawczego. Nauczyciel podejmujący pracę w szkole specjalnej powinien dysponować wiedzą pedagogiczną oraz kwalifikacjami metodycznymi, znać specyfikę zaburzeń swoich podopiecznych, 
a także specyfikę działalności placówki w której zdecyduje się na pracę. W głównej mierze jednak, powinien mieć świadomość, że ciąży na nim duża odpowiedzialność, a jego wychowankowie potrzebują specjalnej uwagi i są naprawdę wyjątkowi. Ograniczenia w sferze intelektualnej pociągają za sobą trudności w nauce, rozumieniu siebie i innych czy świata, który ich otacza, dlatego też edukacja osób niepełnosprawnych intelektualnie jest czynnikiem bardzo istotnym zarówno w ogólnym procesie rehabilitacji jak i terapii osób dotkniętych niepełnosprawnością. 
     Istotą tej jakże szczególnej formy edukacji uczniów, jest rozwijanie ich autonomii, socjalizacja 
w społeczeństwie do którego przynależą oraz personalizacja. Wszystkie te czynniki sprawiają, że tego typu kształcenie charakteryzuje się specjalnymi metodami oraz rządzi się swoimi prawami, a sam przebieg zdobywania wiedzy i umiejetności, jest bardziej sztuką niż nauką. Najważniejszą częścią 
w tym procesie jest zdobycie wiedzy na temat dziecka tak, aby można dobrać stosowne 
i indywidualnie metody, techniki oraz narzędzia terapeutyczne. Potrzeby wychowanka powinny stanowić wyznacznik procedur wykonania zadań w zakresie kształcenia oraz wychowania, a nie odgórnie uznane zasady oraz wartości, które nie przewidują żadnych odstępstw od reguł. Podmiotem poczynań nauczyciela jest uczeń, a nie program, z kolei najważniejszym celem jest wykonanie zadań, które służą rozwijaniu osobowości dziecka zarówno w dziedzinie społecznej, a także personalnej. Na tym właśnie polega specyfika pracy z tego rodzaju podopiecznymi. Nigdy nie będzie można określić ile czasu zajmie zdobycie jakiejś umiejętności. Dla jednych będzie to kilka powtórzeń, a dla innych okaże się to nie lada wysiłkiem. 
     Niezwykle istotnym zadaniem w pracy nauczyciela jest współpraca pomiedzy środowiskiem domowym ucznia a szkołą. Działania terapeutyczne pedagogów i rodziców powinny być zbliżone 
a nawet jednakowe, ponieważ aby mówić o udanych efektach terapeutycznych należy integrować swoje siły. To rodzice wiedzą o swoich dzieciach najwięcej, znają ich potrzeby, możliwości oraz ograniczenia. Dzięki cyklicznej i szerokiej współpracy placówki z rodzicami, pedagog zdobywa dogłębniejszą wiedzę o dziecku i o jego sytuacji rodzinnej. Wiedza ta pozwala bardziej zrozumieć dziecko i przez to przyczyniają się w znacznym stopniu do podjęcia należytych oddziaływań pedagogicznych. Trzeba mieć też na uwadze, iż współpraca ta pozwala wychowawcy na odpowiednie ukierunkowanie rodziców w różnych obszarach dotyczących dziecka, co w placówce jest nieodzowne. Stały kontakt rodziców z placówką sprawia, że rodzice wiedzą, co się w szkole dzieje, jak funkcjonuje ich dziecko. Prócz tego utwierdzają się w przekonaniu, że są równorzędnymi partnerami 
w wychowywaniu dziecka. Nawiązywanie oraz podtrzymywanie pozytywnych kontaktów między placówką a środowiskiem wychowanka należy do istotnych zadań nauczyciela. 
     Znajomość środowiska rodzinnego dziecka, stałe monitowanie aktualnego rozwoju zarówno psychicznego jak i fizycznego, stanu zdrowia, rozwoju inteligencji i poszczególnych ważnych dla uczenia się i przygotowywania do życia funkcji psychicznych, to nieodłączne elementy dostosowywania wymagań programowych do zachodzących zmian lub ich braku, mimo prowadzonej pracy pedagogicznej. Głównym celem edukacji każdego dziecka jest przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania zgodnie ze swoimi potrzebami, możliwościami oraz zainteresowaniami. W przypadku dzieci i młodzieży dotkniętych niepełnosprawnością intelektualną nie jest inaczej, jednak mimo wszelkich starań i wysiłków, zakres ich możliwości i zainteresowań w porównaniu z ich pełnosprawnymi rówieśnikami, będzie mocno ograniczony. Osoby niepełnosprawne intelektualnie powinny być przygotowane do pełnienia ról możliwie osiągalnych dla siebie, czyli np. mogły porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, opanowały największą niezależność życiową w zakresie zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb czy w końcu mogły uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innym członkami danej grupy. Ten cel ma głównie pomóc osobom niepełnosprawnym intelektualnie funkcjonować w społeczeństwie, na miarę ich możliwości, 
a także godnie żyć oraz czuć się potrzebnymi.
    Bez względu czy mamy do czynienia z dzieckiem zdrowym czy też dotkniętym jakiegoś rodzaju niepełnosprawnością, musimy pamiętać, że nauka nie powinna stać się przykrym obowiązkiem. Zdobywanie wiedzy, poszerzanie horyzontów, stałe doskonalenie umiejętności i rozwój ma stanowić radość, inspirować, a także podbudować do kolejnych działań. To proces, który wymaga regularnej pracy, jednak każdy, nawet najmniejszy sukces, staje się drogocenną nagrodą dla wszystkich stron biorących w nim udział.
                                                       Przygotowała: mgr Edyta Błędkowska

Bibliografia:

  1. J. Sowa, F. Wojciechowski (2003), Rehabilitacja edukacyjna w zarysie. Ujęcie systemowe, 
    wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu
  2. W. Dykcik (1998), Pedagogika Specjalna, Wydawnictwo Naukowe, Poznań
  3. M. Piszczek ( 2001), Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym, część I, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, Warszawa
  4. Cz. Kossakowski, M. Zaorska (red.) (2000), Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych, AKAPIT, Toruń
  5. Z. Janiszewska, Nieścioruk (red.) (2003), Człowiek z niepełnosprawnością intelektualną. Wybrane problemy osobowości, rodzin i edukacji osób z niepełnosprawnością intelektualną. Tom I, Impuls, Kraków